Canvas door de geschiedenis heen

Canvas door de geschiedenis heen

Een kort overzicht van het gebruik van canvas door de eeuwen heen en de invloed op de schilderkunst.

Canvas is een eenvoudige geweven stof die oorspronkelijk bedoeld is voor het maken van tenten, zeilen (rug)tassen etc. Dit vanwege het feit dat canvas een stevige stof is, mede door de manier van weven. Momenteel is canvas erg populair als doek voor schilders om olieverf op aan te brengen en voor gebruik in huis. Canvas of Canevaz was in eerste instantie van hennep gemaakt. Tegenwoordig is canvas gemaakt van katoen of linnen. In spijkergoed wordt een Denim weefpatroon gehanteerd.

Canvas heeft twee soorten plain en duck (doek) . Duck is betere kwaliteit waar de draden strakker zijn geweven. Canvas heb je in verschillende kwaliteiten oplopend van 10 naar 1. Zware kwaliteit canvas heeft waarde 3-1 en dit is tussen de 330 (10 ounce)- en 390 gram (12 ounce) per vierkante meter. Lichtgewicht canvas weegt tussen de 120 gram (4 ounce) en 150 gram per vierkante meter.  Dit kun je gebruiken voor goedkope tasjes. Tentzeilen beginnen bij 250 gram per vierkante meter maar de wat grotere tenten hebben toch minstens 390 gram per vierkante meter. Geïmporteerde yurts hebben 800 gram (24 ounce) per vierkante meter(Army Duck J)! Dikker is niet altijd beter. De totale sterkte wordt mede bepaald door de draad, weeftechniek en behandelingen. Ook het compleet drogen van de canvas is erg belangrijk tegen langzaam vergaan door verrotting. De manier van weven maakt verschil tussen de horizontale trekkracht en verticale belastbaarheid. Als laatste is het nog belangrijk te weten of de canvas al gekrompen is (pre-shrink)  Canvas kan zo’n 3-10% krimpen.

Het is wel goed het gewicht in relatie te hebben met onbehandelde canvas omdat het na het primen/prepareren zwaarder is! Dit kan tot 50% van het totaal gewicht uitmaken. Hier wordt nogal eens onduidelijk over gedaan.. Er zijn drie elementen die het gewicht verder bepalen: de draaddikte, de weeftechniek en aantal draden. Er zijn meer dan 150 verschillende steken voor canvas. De bekendste zijn de petit point, gross point en quick point.

Lichtgewicht doek heeft in het algemeen een open geweven structuur en fijn garen. Het is gemakkelijker te rekken, maar is gevoelig voor schommelingen in de doekspanning in zowel vochtige en droge omstandigheden. Zwaardere canvas heeft een dikkere draad en, is strakker geweven en heeft daardoor een langere levensduur. Het is veel geschikter voor het professionele schilderwerk en makkelijker te verwerken. Het kan keer op keer gespannen worden zonder te breken. De manier waarop de draden gesponnen en geweven zijn bepaald de spanning en kwaliteit van het canvas.

 

Canvas wordt vaak gebruikt voor olieverf schilderijen. In eerste instantie verving dat de houten panelen zoals de Pavise, een schild om de ridder te beschermen van inkomende pijlen maar natuurlijk ook wat de schilders gebruikten.

In de zeventiende eeuw gingen de Venetiërs zeildoek omzetten naar schilderdoek. Canvas wordt gerekt op een houten frame en voor behandeld met een primer (gesso) zodat het niet doorlekt. De gesso was meestal gemaakt van de lijm gehaald uit konijnen en lood om een mooie witte achtergrond te hebben. Deze primers bevatten behalve lood ook andere gevaarlijke stoffen dus tegenwoordig zie je meer hybride canvasstoffen die deels bestaan uit polymeren zoals lycra, n ylon etc. Artiesten vinden het ook wel cool om op onbehandelde doeken te werken.  De olieverf bestaan uit pigmenten zoals walnoot en als drager lijnzaadolie. De pigmenten worden in stalen molens heel fijn vermalen. Olieverf werd voor het eerst toegepast rond de 7de eeuw na Christus, in Afghanistan. In Europa werd pas vanaf de 15de eeuw gebruik gemaakt van olieverf. Kunstenaars gebruikten hiervoor Tempera-technieken in combinatie met eierdooiers. Deze techniek is ook vrij duurzaam net zoals fresco, welke op waterbasis is. Middels olieverf is echter veel meer expressie mogelijk door het slim opzetten van lagen gecombineerd met methodische penseelstreken. Een evolutie van dit is goed te zien Velasquez, Rubens en natuurlijk onze Rembrant van rijn J

Als canvas wordt beschilderd met olieverf dan zal het canvas onder droge/natte condities langzaam verfcomponenten verdampen waardoor het kwetsbaar wordt en er scheuren ontstaan. Het is dus erg belangrijk een goede beschermlaag tussen het canvas en print te hebben! Een goed behandelde canvas voelt als zijde. De kwast glijd er zeer makkelijk overheen en bij het schilderen zie je (bijna) geen streken. Het is natuurlijk ook afhankelijk van persoonlijke voorkeur en gekozen techniek wat voor behandeling van het canvas het beste is. Hoe gedetailleerder het werk is hoe verfijnder de ondergrond moet zijn, zeker voor donkere kleuren daar dan het weefpatroon makkelijk zichtbaar wordt. Denk er wel om dat het oppervlak niet te glad zodat de verf/inkt goed kan hechten.

In eerste instantie bestond canvas voornamelijk uit linnen maar de laatste eeuw meer en meer uit katoen. Katoen is veel goedkoper maar ook van een mindere kwaliteit en meer milieubelastend. Linnen is erg geschikt voor olie schilderijen. Vroeger namen de Vlaamse en Nederlandse meesters veel tijd om hun doeken optimaal te prepareren.  Vanwege de doorbraak van op water gebaseerde verven neemt het gebruik canvas een steeds grotere vlucht.  Canvas wordt tegenwoordig rechtstreeks bedrukt via digitale printers. Dit wordt ook wel een Giclée genoemd. Deze term stamt uit de fine art wereld waar men dit al eerder deed met meer gespecialiseerde apparatuur.

Canvas wordt ook regelmatig gebruikt in breiwerk. Bekende technieken zijn de kruissteek, Berlin Woolwork. Hiervoor wordt vaak Aida/Java canvas gebruikt. Momenteel is de basket weave het populairst. Afhankelijk van de gekozen grote worden verschillende stoffen gebruikt. Breien werd ontwikkeld in de 17de eeuw. Tegenwoordig wordt ook steeds vaker gebruik gemaakt van Plastik canvas. Dit is ook heel leuk en handig voor het maken van speelgoed of voor her leren breien.